119aPrefacio regalis decreti.⁵³¹1½Regnante divina clemencia opus regalis½dignitatis alimonia katholice⁵³²2 fidei effec|tum, amplius ac⁵³³3 solidius⁵³⁴4 alterius dignitatis operibus½solet esse.⁵³⁵5 Et quoniam unaqueque gens propriis utitur⁵³⁶6½legibus, idcirco nos quoque dei nutu nostram gubernantes⁵³⁷7½ monarchiam, antiquos ac modernos imitantes augustos,½decretali meditacione nostre⁵³⁸8 statuimus genti, quemadmo|dum⁵³⁹9 honestam et inoffensam ducerent vitam, ut sicut divi|nis legibus sunt ditati, similiter⁵⁴⁰10 eciam secularibus addicti,⁵⁴¹11½ut quantum boni in his divinis ampliantur, tantum rei⁵⁴²12½in istis multentur.⁵⁴³13 Que autem decrevimus, in sequentibus subnotavimus½lineis.⁵⁴⁴14

Capitula huius libri.⁵⁴⁵1 I. De statu rerum ecclesiasticarum.⁵⁴⁶2 II. De potestate episcoporum super res ecclesiasticas,⁵⁴⁷3 eorumque⁵⁴⁸4 conveniencia cum laicis. III. Quales debeant esse accusatores et testes clericorum.⁵⁴⁹5 IIII. Item de eodem.⁵⁵⁰6 V. De labore⁵⁵¹7 sacerdotum. VI. De concessione regali propriarum rerum. VII. De retentu⁵⁵²8 regalium rerum. VIII. De observacione dominici⁵⁵³9 diei.⁵⁵⁴10 VIIII. Item alia.⁵⁵⁵11 VIIIII. De observacione IIIIor ⁵⁵⁶12 temporum. XI. De observacione sextê feriê. XII. De his, qui sine confessione moriuntur. XIII. De observanda christianitate. XIIII. De homicidiis.⁵⁵⁷13 XV. De his, qui suas uxores occidunt.⁵⁵⁸14 XVI. De evaginacione gladii.142119b

XVII. De periuris.⁵⁵⁹15 XVIII. De libertis.⁵⁶⁰16 XVIIII. De conventu ad ecclesiam et de his, qui murmurant vel locuntur in ecclesia hora missê.⁵⁶¹17 XX. De non recipiendis servis vel ancillis in accusacione et⁵⁶²18 testimonio super dominos vel dominas.¦XXI. De his, qui alienis servis libertatem querunt.⁵⁶³19 XXII. De his, qui libertos⁵⁶⁴20 in servitutem redigunt. XXIII. De his, qui alterius milites sibi tollunt. XXIIII. De his, qui alterius sibi hospites tollunt.⁵⁶⁵21 XXV. De his,⁵⁶⁶22 qui flagellantur⁵⁶⁷23 sua querentes. XXVI. De viduis et orphanis. XXVII. De raptu puellarum. XVIII. De fornicacionibus⁵⁶⁸24 cum ancillis alterius. XXVIIII. De his, qui petunt sibi⁵⁶⁹25 ancillas⁵⁷⁰26 in uxores. XXX. De his, qui extra regnum suas⁵⁷¹27 fugiunt uxores. XXXI. De furto mulierum.⁵⁷²28 XXXII. De incendiis mansionum. XXXIII. De strigis. XXXIIII. De maleficis⁵⁷³29 XXXV. De invasione domorum.⁵⁷⁴30

I. De statu rerum ecclesiasticarum.⁵⁷⁵1½Quisquis fastu⁵⁷⁶2 superbie elatus domum½dei ducit contemptibilem⁵⁷⁷3 et possessiones deo⁵⁷⁸4 consecratas,½atque ad honorem dei sub regia inmunitatis⁵⁷⁹5 de|fensione constitutas inhoneste tractaverit, vel infringere½presumpserit, quasi invasor et violator domus dei excom|municetur.⁵⁸⁰6 Decet enim et⁵⁸¹7 ut indignacionem ipsius domini regis½senciat, cuius benevolencie⁵⁸²8 contemptor⁵⁸³9 et constitucionis⁵⁸⁴10 pre|varicator extitit.⁵⁸⁵11 Nichilominus tamen rex suê concessionis½immunitatem ab omnibus dicionis suê⁵⁸⁶12 illesam conservari precipiat,½assensum vero non prebeat improvide⁵⁸⁷13 affirmantibus, non debere esse½res dominicas, id est domino dominancium traditas. Ita⁵⁸⁸14 sunt⁵⁸⁹15 sub de|fensione regis, sicuti propriê sue hereditatis, magisque½advertat, quia quanto deus excellencior est homine, tanto½prestancior est divina causa mortalium possessione.½Quocirca decipitur, quisquis plus in propriis, 143quam in dominicis

rebus⁵⁹⁰16 gloriatur.⁵⁹¹17 Quarum divinarum rerum defensor et custos divinitate⁵⁹²18½statutus, diligenti cura non solum eas-servare, sed eciam mul|tiplicare debet, magisque illa, que diximus prestanciora, quam sua⁵⁹³19¦defendere oportet et⁵⁹⁴20 augmentare. Si quis igitur⁵⁹⁵21 insanus inopor½tunitate⁵⁹⁶22 improbitatis⁵⁹⁷23 suê regem a recto proposito per½vertere⁵⁹⁸24 temptaverit,⁵⁹⁹25 nullisque remediis mitigari½posse visus⁶⁰⁰26 fuerit, licet⁶⁰¹27 obsequiis aliquibus transitoriis⁶⁰²28 sit ne|cessarius, abscidendus⁶⁰³29 ab eo proiciendusque⁶⁰⁴30 est iuxta½illud evangelicum:⁶⁰⁵31 Si pes, manus vel oculus tuus⁶⁰⁶32 scan|dalizat te, amputa vel⁶⁰⁷33 erue eum et proice abs te. ½

120aII. De potestate episcoporum super res ecclesiasticas, eorumque conveniencia cum laicis.⁶⁰⁸1½Volumus,⁶⁰⁹2 ut episcopi habeant potestatem res⁶¹⁰3 êcclesi|asticas⁶¹¹4 previdere,⁶¹²5 regere et gubernare atque dispensa|re secundum canonicam⁶¹³6 auctoritatem.⁶¹⁴7 Volumus ut et⁶¹⁵8½laici in⁶¹⁶9 eorum ministerio obediant episcopis ad regen|das êcclesias, viduas et orphanos defensandos et½ut obedientes sint⁶¹⁷10 ad eorum christianitatem servan|dam. Consencientesque sint comites et iudices presulibus½suis ad iusticias faciendas iuxta precepta le|gis divinê. Et nullatenus per aliquorum mendacium vel½falsum testimonium, neque⁶¹⁸11 periurium aut per⁶¹⁹12 premium⁶²⁰13½lex iusta in aliquo depravetur.

III. Quales debeant esse testes et accusatores⁶²¹1 clericorum.½Testes autem et accusatores clericorum⁶²²2½sine aliqua sint infamia, uxores et filios habentes,½et omnino Christum predicantes.

IIII. Item de eodem.⁶²³1½Testimonium laici adversus clericum⁶²⁴2 nemo re|cipiat. Nemo enim⁶²⁵3 clericum quemlibet⁶²⁶4 in publico exami|nare presumat, nisi in êcclesia.⁶²⁷5

120bV. De labore sacerdotum.¦Scitote fratres cuncti, quod supra 144omnes vos laborat½sacerdos. Unusquisque enim vestrum⁶²⁸1 suum fert laborem proprium,½ille vero et suum et singulorum. Et⁶²⁹2 ideo sicut ille pro omnibus vobis,⁶³⁰3½ita et vos⁶³¹4 omnes pro eo summo opere⁶³²5 laborare debetis½in tantum, ut si necessitas⁶³³6 fuerit, animas vestras pro½eo ponatis.

VI. De concessione regali propriarum rerum.½Decrevimus nostra regali⁶³⁴1 potencia, ut unusquisque ha|beat facultatem sua dividendi, tribuendi uxori,½filiis filiabusque atque⁶³⁵2 parentibus sive êcclesiê, nec post½eius obitum quis hoc destruere audeat.

VII. De retentu regalium rerum.⁶³⁶1½Volumus quidem,⁶³⁷2 ut sicuti⁶³⁸3 ceteris facultatem dedimus dominan|di suarum rerum, ita eciam res, milites, servos et quicquid ad½nostram regalem dignitatem⁶³⁹4 pertinet, permanere⁶⁴⁰5 immobile,½et a nemine quid inde rapiatur⁶⁴¹6 aut subtrahatur,½nec quisquam in his predictis sibi favorem acquirere audeat. ½

VIII. De observacione dominici diei.⁶⁴²1 Si quis igitur presbiter½vel comes, sive aliqua alia persona fidelis die dominica½invenerit quemlibet laborantem, sive⁶⁴³2 cum bubus,⁶⁴⁴3 tollatur sibi½bos et civibus ad manducandum detur. Si autem cum½equis, tollatur⁶⁴⁵4 equus, quem dominus bove redimat, si velit,½et idem bos manducetur, ut dictum est. Si quis⁶⁴⁶5 aliis½instrumentis, tollantur instrumenta et vestimenta, que si½velit, cum cute redimat.

121aVIIII. Item aliud.⁶⁴⁷1½A⁶⁴⁸2 sacerdotibus vero et comitibus commendetur omnibus villi|cis, ita ut illorum iussu⁶⁴⁹3 omnes concurrant die dominica¦ad êcclesiam, maiores ac⁶⁵⁰4 minores, viri ac⁶⁵¹5 mulieres,½exceptis⁶⁵²6 qui ignes custodiunt.⁶⁵³7 Si quis⁶⁵⁴8 vero non⁶⁵⁵9 observacionis⁶⁵⁶10 causa⁶⁵⁷11½remanebit per⁶⁵⁸12 illorum negligenciam, vapulent⁶⁵⁹13 ac depilentur. ⁶⁶⁰14½

145X. De observacione IIIIor⁶⁶¹1 temporum.Si quis quatuor½temporum ieiunia cunctis cognita, carnem man|ducans violaverit, perspacium unius ebdomadê inclusus ieiunet.½

XI. De observacione VI.⁶⁶²1 feriê.Si quis in⁶⁶³2 sexta feria½ab omni christianitate observata carnem manducaverit,½per unam ebdomadam luce inclusus ieiunet.

XII. De his, qui sine confessione moriuntur.½Si quis tam perdurato corde⁶⁶⁴1 est,⁶⁶⁵2 quod absit ab⁶⁶⁶3 omni½christiano, ut nolit confiteri sua facinora secundum½suasum presbiteri, hic sine omni divino officio et ele|mosinis⁶⁶⁷4 iaceat, quemadmodum infidelis. Si autem pa|rentes et⁶⁶⁸5 proximi neglexerint⁶⁶⁹6 vocare presbiteros et ita½subiacet⁶⁷⁰7 absque confessione morti, ditetur oracionibus½ac consoletur elemosinis, sed parentes lavent⁶⁷¹8 ne|gligenciam ieiuniis secundum arbitrium presbiterorum.⁶⁷²9 Qui vero su|bitanea periclitantur morte, cum omni⁶⁷³10 ecclesiastico½sepeliantur honore, nam divina iudicia occul|ta⁶⁷⁴11 nobis sunt et incognita.⁶⁷⁵12

121bXIII. De observanda christianitate.⁶⁷⁶1 ½Si quis observacione christianitatis neglecta et½negligencie stoliditate⁶⁷⁷2 elatus, quod⁶⁷⁸3 in eam commiserit,½iuxta qualitatem offensionis ab episcopo per disciplinas½canonum iudicetur. Si vero rebellitate instructus½rennuerit sibi impositum⁶⁷⁹4 êque suffere, iterum⁶⁸⁰5 eodem¦iudicio restringatur et eciam usque sepcies. Tandem super⁶⁸¹6 omnia½si⁶⁸²7 resistens et abnuens⁶⁸³8 invenitur,⁶⁸⁴9 regali iudicio, sci|licet defensori christianitatis tradatur.

XIIII. De homicid(i)is.⁶⁸⁵1 ½Si quis ira accensus⁶⁸⁶2 aut⁶⁸⁷3 superbia elatus spontaneum½commiserit homicidium, sciat se secundum nostri senatus½decretum centum et X⁶⁸⁸4 daturum pensas auri.⁶⁸⁹5 Ex quibus quinqua|ginta⁶⁹⁰6 ad fiscum regis deferantur, alie⁶⁹¹7 vero L⁶⁹²8 paren|tibus dentur, X⁶⁹³9 autem arbitris et mediatoribus condonentur.146½Ipse quidem homicida secundum institucionem canonum ieiunet.½

Item aliud.⁶⁹⁴10 Si quis autem casu occiderit½quemlibet, XII⁶⁹⁵11 auri pensas⁶⁹⁶12 persolvat et sicut canones½mandant, ieiunet.

Item de homicidiis servorum.⁶⁹⁷13-Si alicuius servus servum alterius occiderit, reddatur ser|vus pro servo aut redimatur et penitenciam, quod dictum est, agat.½

Item aliud.⁶⁹⁸14 Si vero liber alicuius occiderit½servum, reddat alium servum vel precium⁶⁹⁹15 componat½et secundum canones ieiunet.

122aXV. De his, qui suas uxores occidunt.⁷⁰⁰1½Si quis comitum obduratus corde neglectusque⁷⁰¹2 anima,½quod procul sit⁷⁰²3 a cordibus fidelitatem observancium,½uxoris homicidio polluetur, secundum decretum½regalis senatus cum quinquaginta⁷⁰³4 iuvencis⁷⁰⁴5 paren|tibus mulieris concilietur et ieiunet secundum manda|ta canonum.⁷⁰⁵6 Si autem miles vel⁷⁰⁶7 alicuius vir uber|tatis eandem culpam inciderit,⁷⁰⁷8 iuxta eundem½senatum⁷⁰⁸9 solvat parentibus X⁷⁰⁹10 iuvencos, ieiunetque,¦ut dictum est. Si vero vulgaris in eodem crimine inve|nietur, cum quinque iuvencis⁷¹⁰11 cognatis reconcilietur⁷¹¹12½et subdatur predictis ieiuniis.⁷¹²13

XVI. De evaginacione gladii.⁷¹³1½Ut pax firma et incontaminata per omnia maneat,½tam inter maiores natu, quam inter minores, cuiuscunque½condicionis sint, interdiximus omnino, ut nullus½ad ledendum aliquem evaginet gladium. Quod si quis½posthac stimulis suê audaciê tactus temptaverit,½eodem iuguletur gladio.

XVII. De periuris.⁷¹⁴1½Si quis valencium fide commaculatus, corde pol|lutus, iuramento confracto⁷¹⁵2 periurio addictus½invenietur, perditus manu periurium luat, aut½cum⁷¹⁶3 quinquaginta iuvencis manum redimat. Si½vero vulgaris periurus extiterit, manu amputa|ta⁷¹⁷4 punietur aut XII⁷¹⁸5 iuvencis redimetur½et ieiunet, ut canones mandant.

147122bXVIII. De libertis.⁷¹⁹1½Si quis misericordia ductus proprios servos et ancillas½libertate feriaverit⁷²⁰2 cum testimonio, decrevimus, ut post obitum eius nemo invidia tactus in servi|tutem eos audeat reducere. Si autem liberta½tem promiserit et morte impediente non testi|ficatus fuerit,⁷²¹3 habeat mulier illius vidua½et filii potestatem hanc eadem libertatem testifi½cari⁷²²4 et agapen⁷²³5 facere pro redempcione anime sui mariti, qualitercunque velit.⁷²⁴6

XVIIII. De conventu ad ecclesiam et de his, qui murmurant vel½loquuntur hora missê.⁷²⁵1 Si qui⁷²⁶2 ad ecclesiam venientes⁷²⁷3½ad⁷²⁸4 audiendum officium⁷²⁹5 et ibidem hora solempni|tatis⁷³⁰6 missarum inter se murmurant et ceteros inquie|tant, exponentes fabulas ociosas, et non inten|dentes divinas lecciones, cum ecclesiastico nu|trimento,⁷³¹7 si maiores sunt,⁷³²8 increpati⁷³³9 cum dedecore½expellantur de êcelesia, si vero minores et vulgares,½in atrio êcclesiê pro tanta temeritate coram omnibus½ligentur et corripiantur⁷³⁴10 flagellis ac cesura capillorum.⁷³⁵11½

XX. De non recipiendis servis vel ancil|lis in accusacionem vel testimonium super dominos vel dominas.⁷³⁶1½Ut gens huius monarchiê⁷³⁷2 ab omni incursu et ac|cusacione servorum et ancillarum remota et quieta½maneat, secundum decretum regalis⁷³⁸3 concilii pe|nitus interdictum est, ut in⁷³⁹4 nullius⁷⁴⁰5 casua⁷⁴¹6 culpê aliqua½servilis persona⁷⁴²7 contra dominos vel dominas in accusa|cionem vel⁷⁴³8 in⁷⁴⁴9 testimonium recipiatur.⁷⁴⁵10½

123aXXI. De his, qui alienis servis libertatem acquirunt.⁷⁴⁶1½Si quis improvidus alienum servum sine conscien|cia sui senioris ante regem vel maiores½natu et dignitate duxerit, ut soluto servi|tutis iugo levitatem libertatis sibi acquirat,½sciat se, si dives est, quinquaginta iuvencos½redditurum, ex quibus quadraginta debentur¦regi, 148X vero seniori servi. Si vero pauper et tenuis, XII½iuvencos, ex quibus X regi, duo seniori servi.½

XXII. De his, qui liberos in servitutem redigunt.½Quoniam igitur dignum deo⁷⁴⁷1 est et hominibus optimum,½unumquemque suê⁷⁴⁸2 industria⁷⁴⁹3 libertatis vitê cursum½ducere, secundum regale decretum statutum est, ut½nemo comitum vel militum posthac⁷⁵⁰4 liberam⁷⁵¹5 personam½servituti subdere audeat. Quod si elacionis⁷⁵²6 au|dacia⁷⁵³7 suê⁷⁵⁴8 stimulatus presumpserit, sciat se totidem½ex⁷⁵⁵9 proprio compositurum; que vero composicio inter regem½et comites dividatur, ut⁷⁵⁶10 cetera.

Item de eodem.⁷⁵⁷11½Sed⁷⁵⁸12 si quis actenus⁷⁵⁹13 in servitute⁷⁶⁰14 retentus pro liberta|te sui tuenda iudicium legale⁷⁶¹15 faciens, se|curus extiterit, tantummodo libertate fruatur½et ille, a quo in servitute tenebatur, nichil⁷⁶²16 reddat.½

XXIII. De his qui alterius milites sibi tollunt.⁷⁶³1½Volumus, ut unusquisque senior suum habeat mili|tem, nec aliquis alter illum suadeat antiquum½deserere seniorem et ad se venire, inde enim½litigium habet⁷⁶⁴2 inicium.

123b

XXIIII. De his, qui hospites alterius sibi tollunt.⁷⁶⁵1½Si quis hospitem cum benivolencia⁷⁶⁶2½accipit⁷⁶⁷3 et nutrimentum sibi honeste inpendit,⁷⁶⁸4 quamdiu½secundum propositum nutritur, non deserat suum nutritorem,½nec ad aliquem alium suam deferat hospitalitatem.½XXV. De his,⁷⁶⁹1 qui flagellantur⁷⁷⁰2 sua quêrentes.½Si cuius⁷⁷¹3 miles aut⁷⁷²4 servus ad alium fugerit⁷⁷³5 et his,⁷⁷⁴6½cuius miles vel servus fuga lapsus⁷⁷⁵7 est, suum miserit½legatum ad reducendos⁷⁷⁶8 eos, et is⁷⁷⁷9 legatus ibidem a quoquam½percussus et⁷⁷⁸10 flagellatus extiterit, decernimus nostrorum pri|matuum⁷⁷⁹11 conventu, ut ille percussor X⁷⁸⁰12 solvat iuvencos.⁷⁸¹13½

149XXVI. De viduis et orphanis.Volumus quidem, ut et⁷⁸²1 viduê½et⁷⁸³2 orphani sint nostrê legis⁷⁸⁴3 participes tali te|nore, ut si qua vidua cum filiis filiabusque⁷⁸⁵4 remanserit,½atque nutrire eos et manere cum illis, quamdiu vixerit,½promiserit, habeat potestatem a nobis sibi concessam⁷⁸⁶5 hoc½faciendi et a nemine iterum cogatur in coniugium.½Si vero⁷⁸⁷6 mutato voto iterato⁷⁸⁸7 nubere voluerit et½orphanos deserere, de rebus orphanorum nichil⁷⁸⁹8½omnino sibi vendicet, nisi tantum sibi congrua⁷⁹⁰9 vestimenta.⁷⁹¹10½

Item de viduis.⁷⁹²11 Si autem vidua sine prole remanserit,½et se innuptam in sua viduitate permanere promi|serit, volumus, ut potestatem habeat⁷⁹³12 omnium bonorum½suorum, et quidquid⁷⁹⁴13 velit⁷⁹⁵14 inde⁷⁹⁶15 facere, faciat. Post⁷⁹⁷16 obitum½autem⁷⁹⁸17 eius eadem bona ad suos⁷⁹⁹18 redeant parentes ma|riti, si parentes habet; sin autem⁸⁰⁰19 rex sit heres.⁸⁰¹20-

124aXXVII. De raptu puellarum.Si quis militum impudicia½fedatus puellam aliquam sine concessione parentum sibi in½uxorem rapuerit, decrevimus puellam parentibus½reddi, eciamsi ab illo aliqua vis sibi illata sit; et rap|tor X⁸⁰²1 solvat iuvencos pro raptu, licet postea¦reconcilietur parentibus puellê. Si vero pauper quis⁸⁰³2 hoc½vulgaris⁸⁰⁴3 agere agreditur, ⁸⁰⁵4 componat raptum V⁸⁰⁶5½iuvencis.⁸⁰⁷6

XXVIII. De fornicatoribus⁸⁰⁸1 cum ancillis⁸⁰⁹2 alterius. ½Ut liberi suam custodiant libertatem incontamina|tam, volumus illis ponere caucionem.⁸¹⁰3 Quisquis⁸¹¹4 trans|grediens, fornicatur⁸¹²5 cum ancilla alterius, sciat se½reum⁸¹³6 criminis et pro eodem crimine inprimis decoriari.⁸¹⁴7½Si vero secundo cum⁸¹⁵8 eadem fornicatus fuerit, iterum decori|etur⁸¹⁶9 ac⁸¹⁷10 depiletur.⁸¹⁸11 Si autem tercio, sit servus pariter cum½ancilla, aut redimat⁸¹⁹12 se. Si autem ancilla conceperit½de eo et parere non potuerit,⁸²⁰13 sed in partu moritur,⁸²¹14½componat eandem⁸²²15 cum altera ancilla.

150De servorum fornicacione.⁸²³16 ½Servus quoque alterius⁸²⁴17 si⁸²⁵18 cum ancilla alterius⁸²⁶19 fornicatur, de|corietur⁸²⁷20 ac⁸²⁸21 depiletur. Et si ancilla de eo conceperit,½et in partu moritur, ⁸²⁹22servus venundetur ac dimidia½pars precii seniori ancille detur, altera pars vero⁸³⁰23 seni½ori servi remaneat.⁸³¹24

124bXXVIIII. De his, qui petunt sibi⁸³²1 ancillas⁸³³2 in uxores.½Ut nemo eorum, qui libero½censentur nomine,⁸³⁴3 cuiquam quid⁸³⁵4 iniurie facere au|deat,⁸³⁶5 terrorem et caucionem imposuimus,⁸³⁷6 quia⁸³⁸7 in½hoc regali concilio decretum est, ut si quis liber con|nubium ancillê alterius sciente domino ancillê ele|gerit, perdita⁸³⁹8 libertatis sue⁸⁴⁰9 industiria perpetuus½efficiatur servus.

XXX. De his, qui extra regnum suas fugiunt uxores.¦Ut gens utriusque sexus certa lege et absque iniuriis ma|neat et vigeat, in hoc regale decretum⁸⁴¹1 statutum est,½ut si quis protervitate preditus propter abhominacionem½uxoris patriam effugerit, uxor cuncta, quê in pote|state mariti habebantur, possideat, dum velit ex|pectare virum et⁸⁴²2 nemo in aliud coniugium cogere⁸⁴³3½presumat.⁸⁴⁴4 Et si sponte nubere velit, liceat sumptis½congruis sibi vestimentis⁸⁴⁵5 et dimissis ceteris bonis ad con|nubium ire. Et si vir hoc audito redierit, ne li|ceat sibi aliam ducere preter suam, nisi cum licencia episcopi.⁸⁴⁶6½

XXXI. De furto mulierum.⁸⁴⁷1 Cum igitur cunctis horrendum⁸⁴⁸2½et omnibus⁸⁴⁹3 abhominabile sit, virilem sex tum repertum⁸⁵⁰4½furtum fecisse⁸⁵¹5 et magis magisque sex tum femineum;½secundum regalem⁸⁵²6 senatum decretum est,⁸⁵³7 ut si aliqua½mulier maritata furtum commiserit, a marito½redimetur,⁸⁵⁴8 et si secundo eandem culpam inciderit, simi|liter redimetur;⁸⁵⁵9 si vero tercio, venundetur.

XXXII. De in|cendiis mansionum.Si quis per inimicicias alterius½edificia igne cremaverit, decrevimus ut et ⁸⁵⁶1e|dificia restituat et 151quidquid⁸⁵⁷2 suppellectilis ar|sum fuerit, et insuper XVI⁸⁵⁸3 iuvencos, qui valent XL⁸⁵⁹4½solidos.

125aXXXIII. De strigis.⁸⁶⁰1½Si qua striga inventa fuerit, secundum iudicia|lem legem ducatur ad ecclesiam et commendetur sacerdo|ti ad ieiunandum fidemque docendam;⁸⁶¹2 post ieiunium¦vero⁸⁶²3 domum redeat. Si secundo in eodem crimine inveni|etur, simili ieiunio subiciatur;⁸⁶³4 post ieiunium vero in½modum crucis in pectore et in fronte atque inter½scapulas incensa clave⁸⁶⁴5 ecclesiastica domum redeat. ½Si vero tercio, iudicibus tradatur.⁸⁶⁵6

XXXIIII. De maleficis.⁸⁶⁶1½Ut creatura dei ab omni lesione malignorum⁸⁶⁷2 remota, ½et a nullo⁸⁶⁸3 detrimentum sui passura maneat, nisi a deo,½a quo et⁸⁶⁹4 augmentatur, secundum decretum senatus statuimus½magni⁸⁷⁰5 caucionem terroris⁸⁷¹6 veneficis et⁸⁷²7 ma|leficis,⁸⁷³8 ut nulla persona maleficio aut vene|ficio quemquam hominum subvertere a statu⁸⁷⁴9½mentis aut interficere audeat. Ast si quis½vel que posthac hoc⁸⁷⁵10 presumpserit,⁸⁷⁶11 tradatur in ma|nus⁸⁷⁷12 maleficio lesi, aut in manus parentum eius, secundum½velle eorum⁸⁷⁸13 diiudicandum.⁸⁷⁹14 Si vero sortilegio utentes½invenientur,⁸⁸⁰15 ut faciunt in cinere aut his simi|libus, ab episcopis flagellis emendentur.⁸⁸¹16125b

XXXV. De invasione domorum.⁸⁸²1½Volumus, ut firma⁸⁸³2 pax et unanimitas sit inter ma|iores et minores secundum apostolum:⁸⁸⁴3 Omnes unanimes½estote, et cetera. Nec aliquis alium⁸⁸⁵4 invadere audeat.½Nam si quis comitum post diffinicionem huius communis½concilii⁸⁸⁶5 tam contumax extiterit, ut alium domi que|rat ad perdendum eum atque sua dissipare;⁸⁸⁷6 si⁸⁸⁸7 dominus½domi est et⁸⁸⁹8 secum pugnaverit vel interfecerit, luat½secundum legem de evaginacione⁸⁹⁰9 gladii confectam.⁸⁹¹10¦Si autem comes⁸⁹²11 ibidem occubuerit, sine⁸⁹³12composicione½iaceat. Si vero ille non supervenerit, se suos mi|lites⁸⁹⁴13 152miserit, centum⁸⁹⁵14 iuvencis⁸⁹⁶15 componat invasionem.⁸⁹⁷16½Si vero miles quis⁸⁹⁸17 curtim⁸⁹⁹18 vel domum alterius militis inva|serit, X⁹⁰⁰19 iuvencis⁹⁰¹20 componat invasionem. Si vulga|ris quidem alterius⁹⁰²21 sui similis mansiunculas inva|serit, V⁹⁰³22 iuvencis⁹⁰⁴23 solvat incursionem.⁹⁰⁵24½Explicit liber primus.⁹⁰⁶25