75aIn nomine domini no|stri Ihesu2441 Christi.2452 Incipit|decretum sancti regis½Stephani.2463
Cum cuncta dei nutu2474 condita, suaque evi|dentissima preordinacione disposita,2485 tam in|amplitudine2496 celi, quam in istis aptissimis2507½terrarum climatibus racione intelligam ac funditus½senciam vigere atque subsistere, cumque affatim2518½universa2529 huius vite utilitati dignitatique gracia dei½concessa, scilicet regna, consulatus, ducatus,25310 comitatus,½pontificatus, ceterasque dignitates, partim divinis pre|ceptis atque institutis, partim25411 civilibus25512 ac nobili|orum etate provectorum consiliis, suasionibus regi,½defendi, dividi, coadunari videam. Et cum omnes½ordines ubique terrarum, cuiuscumque sint dignitatis,½non solum satellitibus,25613 amicis, servis precipere, consi|liari,25714 suadere, sed25815 eciam25916 filiis pro certo sciam; tunc nec-me26017 piget26118 fili26219 amabilissime26320 ac26421 vita comite tibi½documenta, precepta, consilia,26522 suasiones ponere,26623 quibus|tue vite mores, tibique subiectorum exornes, quandoque½et26724 sumpma26825 concedente26926 potencia post me regna|bis. Te autem studiose adhibita audiencia27027 patris27128½precepta iuxta 75b divine sapiencie suasum132 condecet27229 observare dicentis per os Salomonis: Audi fili27330½mi disciplinam patris tui et ne dimittas legem|matris tue, ut multiplicentur tibi anni vite½tue. Ex hac ergo sentencia animadvertere27431 poteris,½si ea, que paterna pietate tibi27532 precipio, contempseris,¦quod absit, quod27633 amplius amicus dei et hominum|non eris. Audi vero inobediencium prevaricatorum½precepti casum et precipicium.27734 Adam quidem,½quem divinus conditor, tociusque27835 creature plas|mator27936 ad suam formavit similitudinem,½eumque universalis fecit heredem dignitatis,½vinculum fregit preceptorum, statimque dignita|tum28037 sublimitatem perdidit ac mansionem paradisi.28138½Antiquus quoque populus a deo electus et dilectus,½quia ligamina mandatorum digitis dei condita28239½disiecit, idcirco28340 diversis interiit modis: partem28441½quidem terra deglutivit, partem quoque exterminator½mortificavit et pars invicem28542 se28643 interfecit. Filius½quoque Salomonis, abiciens pacifica verba patris ac|superbia elatus, minatus est populo percussiones fra|mee pro mastigiis28744 patris,28845 idcirco28946 multa mala½passus est in regno et ad ultimum deiectus. Hoc|tibi ne29047 accidat, obedi michi29148 fili mi; puer es,½diviciarum vernula, pulvinarum29249 accola,29350 fotus edu|catusque in deliciis cunctis,29451 expedicionum laboris½atque diversarum gencium incursionis expers, in|quibus ego iam fere meam totam contrivi29552 etatem.½Iam tempus adest, in quo tibi non semper pulvinarium29653½mollicie,29754 que te hebetem29855 et delicatum reddant,½adhibende sunt, quod est dissipacio virtutum et½viciorum formentum atque contempcio29956 mandatorum,½sed interdum30057 asperitas30158 tribuenda est, que tuam½intelligenciam ad ea, que precipio, reddat30259 atten|tam. Hys ita30360 prefatis redeamus30461 ad propositum.½
133
Recapitulaciones.3051
De observanda catholica fide.3062
De continendo ecclesiastico statu.
De impendendo honore pontificum.
De honore principum et militum.
De observacione iudicii et paciencie.
De detencione et nutrimento hospitum.
76De magnitudine consilii. ||
De execucione filiorum.
De observacione oracionis.
De pietate et misericordia, ceterisque virtutibus.3073
I. De observanda catholica fide.3081½Quoniam3092 ad regalis dignitatis ordinem non|oportet nisi fideles et catholica fide im|butos accedere, idcirco3103 sancte fidei3114 in nostris3125 manda|tis primum damus locum.3136 In primis precipio,½consilior,3147 suadeo fili carissime,3158 si regalem cupis ho|nestare coronam,3169 ut fidem catholicam et apostolicam|tali diligencia et custodia conserves, ut omnibus,31710½tibi a deo31811 subiectis exemplum prebeas, cunctique½ecclesiastici filii31912 merito te verum christiane professi|onis nominent virum, sine qua, pro certo scias,½christianus non diceris vel ecclesie filius. Qui enim32013½falso credunt, vel fidem bonis32114 non implent et32215 ornant32316 operibus, quia fides sine opere moritur, nec|hic honeste regnant, nec eterno regno vel coro|na perticipantur.32417 Si vero scutum retines fidei, ha|bes eciam galeam salutis. His quidem armis men|tis32518 contra invisibiles et visibiles32619 legittime32720 dimicare½poteris inimicos. Nam apostolus dicit: Non corona|bitur, nisi qui legittime32821 certaverit. Fides ergo, de|qua loquor, hec est: ut patrem deum omnipotentem,½factorem tocius facture et unigenitum eius fili|um, dominum nostrum Ihesum32922 Christum de sancta33023 Maria½virgine angelo annuncciante33124 natum ac33225 pro|tocius mundi salute in crucis patibulo 134passum-et spiritum sanctum,76b qui per prophetas et apostolos atque½ewangelistas33326 locutus est, unam deitatem perfectam,½indissolubilem,33427 incontaminatam esse firmiter cre|das et sine omni ambiguitate teneas. Hoc est½fides catholica,33528 quam sicut Athanasius33629 dicit, nisi½quisque fideliter firmiterque crediderit, salvus esse|non poterit. Si qui aliquando infra tuam in|veniantur33730 potenciam, quod absit, qui hanc½collacionem sancte trinitatis dividere vel33831 minuere½sive augere conantur, hos ipsos scias esse heresi|arche servos et non sancte ecclesie filios.33932 Tales¦vero nec nutrias, neque34033 defendas, ne34134 tu eciam½videaris inimicus et ultor.34235 Huiusmodi enim34336 viri½sancte fidei filios omnino reddunt morbidos, et½istam novellam sancte ecclesie plebem inmiserabiliter34437½destruunt34538 et dissipant.34639 Hoc ne fiat, principaliter cura.½
II. De continendo ecclesiastico statu.3471½In regali quidem pallacio post fidem ecclesia secundum½tenet statum,3482 a capite nostro, scilicet Christo ecclesia primi|tus seminata, deinde per eius3493 membra, utique apostolos,½sanctosque patres transplantata et firmiter edificata, atque½per totum orbem diffusa. Et quamvis semper novam3504 ha|beat prolem, in ceteris3515 tamen locis quasi antiqua½habetur, hic3526 autem fili carissime3537 in nostra monarchia½adhuc quasi iuvenis et novella predicatur, atque3548 id|circo3559 caucioribus evidencioribusque eget custodibus,½ne bonum, quod divina clemencia per suam in|mensam35610 misericordiam35711 nobis concessit inmeritis,35812 per|tuam desidiam et pigricam atque negligenciam½destruatur, et annichiletur.35913 Nam qui minuit aut|fedat sancte ecclesie dignitatem, ille Christi corpus36014½mutare36115 nititur. Ipse36216 enim dominus dixit Petro,-quem36317 custodem magistrumque36418 eidem posuit sancte½ecclesie: tu es Petrus, et super hanc petram edi|ficabo ecclesiam meam. Se ipsum quidem nominabat½petram,36519 non ligneam vero, neque lapideam, super se|edificatam ecclesiam dixit, sed populum acquisicionis½gentem electam, divinum36620 gregem, fide 13577adoctum,36721½baptismate lotum,36822 crismate36923 unctum,37024 sanctam ap|pellat super se37125 edificatam ecclesiam. Si quis in|felix37226 huius ecclesie sancte37327 membra vel parvulos scan|dalizat, iuxta evangelii37428 preceptum dignus est,½ut suspendatur mola37529 asinaria collo37630 eius et½demergatur in profundum maris, idest: deiciatur de|potestatis dignitate et maneat extra ecclesiam½iustorum in illa mundiali miseria, sicut hetnicus37731½et publicanus. Ac per hoc fili mi florente studio|debes invigilare in sancta ecclesia de die in|diem, ut37832 pocius augmentum37933 capiat, quam detrimentum½paciatur. Unde38034 quidem inprimis38135 reges augusti½dicebantur, quia augebant ecclesiam. Hoc et tu¦facias, ut et38236 tua corona laudabilior et vita be|acior ac prolixior habeatur.
III. De impendendo honore pontificum.3831½Regium solium ornat ordo pontificum ac½per hoc in regali dignitate tercium possident½locum. Pontifices, karissime3842 fili, sint tibi3853 seniores; illos½ita custodias, sicut oculorum pupillas. Si illorum beni|volenciam3864 habueris,3875 neminem adversariorum timebis,½illis quidem te observantibus eris securus in omnibus;½illorum precacio commendabit te omnipotenti deo. Illos½enim deus divini generis constituit custodes, fecitque spe|culatores animarum ac3886 tocius ecclesiastice3897 dignitatis½atque3908 divini sacramenti compositores et datores.½Sine illis enim3919 nec constituuntur reges, nec principan|tur; per illorum interventum delicta delentur½hominum. Si illos perfecte amas, te ipsum sine du|bio sanas, tuumque39210 regnum honorifice gubernas. In½manus enim illorum posita est potestas ligandi nos½in peccatis et a peccatis solvendi. Testamentum½enim39311 sempiternum statuit illis deus, eosque segre|gavit ab hominibus et sui nominis atque sanctitatis½fecit participes et ab humano die interdixit repre|hendendos esse per David deificum39412 regem: Nolite½tangere christos meos. Ille enim tangit christos dei,½qui contra divinum atque canonum39513 institutum sacri½ordinis viros falsis criminacionibus fedat, atque½in publicum prohtrahit.39614 Quod te 136omnino fili mi½agere prohibeo, si vis beatus vivere et tuum reg|num honestare, quia in his rebus imprimis½offenditur deus. Si accidente casu culpa reprehen|sione digna super aliquem horum, de quibus sermo½est, ceciderit, quod absit, corripe eum ter, quater½inter39715 te et ipsum solum iuxta preceptum evangelii.39816½Si tunc secrete39917 rennuerit40018 audire monita,40119 adhibenda sunt½sibi40220 publica secundum hec:40321 Si te non audierit,½dic ecclesie. Nam si tu ordinem servabis,40422 gloriosam½tuam penitus exaltabis40523 coronam.
77bIV. De honore principum et militum.4061½Quartus decor regiminis est fidelitas, fortitudo,¦agilitas, comitas, confidencia principum,4072 comitum,½militum.4083 Illi enim sunt regni propugnaculum, defensores4094½inbecillium,4105 expugnatores4116 adversariorum, augmenta|tores monarchiarum.4127 Illi enim sunt fili mi tibi4138 patres½et fratres, ex his vero neminem in servitutem redi|gas vel servum nomines. Illi tibi militent, non½serviant, eorum omnibus4149 sine ira et superbia atque½invidia, pacifice, humiliter, mansuete dominare,½memoria retinens semper,41510 quod omnes homines unius41611½sint condicionis et quod nil elevat, nisi humilitas,41712 nil deicit,41813 nisi superbia et½invidia. Si eris pacificus, tunc dixeris rex et regis½filius atque amaberis a cunctis militibus; si ira|cundus, superbus, invidus, inpacificatus41914 super comi|tes et principes cervicem erexeris, sine dubio fortitu|do militum hebitudo42015 erit regalium dignitatum42116 et½alienis tuum tradetur regnum.42217 Hoc timens cum½regula virtutum dirige vitam comitum, ut tua di|leccione cingulati42318 semper regali dignitati42419 adhereant½inoffensi, ut42520 tuum regnum per omnia sit pacificum.-
V. De observacione iudicii et paciencie.4261½Paciencie et iudicii observacio quinta regalis½corone est ornacio. David4272 rex atque propheta dicit:½Deus iudicium tuum regi da. Et idem alibi: Honor½regis iudicium diligit. De paciencia Paulus apostolus½loquitur:
13778aPacientes estote ad omnes. Et dominus in½evangelio:4283 In paciencia vestra possidebitis animas vestras.½Ad hoc tende fili mi: si vis regni habere honorem,4294½dilige iudicium; si animam tuam possidere vis, esto½paciens. Quocienscumque4305 fili karissime4316 causa digna½iudicari ad te venerit, vel aliquis capitalis senten|cie4327 reus, noli inpacienter4338 portare, vel cum iura|mento firmare illum punire, quod instabile et4349½fragile debet esse, quia stulta vota frangenda½sunt; vel per te ipsum diiudicare, ne tua regalis½dignitas usurpacione inferioris negocii43510 fedetur, sed½pocius huiusmodi negocium ad iudices mitte, quibus½hoc commissum est, quo43611 illi secundum suam hoc43712 discer|nant43813 legem. Time esse iudex, gaude vero rex esse½et nominari. Reges vero pacienter43914 regnant, im|pacientes autem tyrannizant.44015 Quando quidem½aliquid, quod tue44116 convenit ad iudicandum dignitati,¦tibi venerit, cum paciencia et misericordia sine iusiu|rando44217 hoc iudica, ut tua corona laudabilis sit½et decora.
VI. De4431 detencione et nutrimento4442 hospitum.½In hospitibus4453 et adventiciis viris tanta inest uti|litas, ut digne sexto in loco regalis dignitatis4464 pos|sit haberi. Inde4475 enim imprimis4486 Romanum crevit imperium,½Romanique reges sublimati fuerunt et gloriosi, quod4497-multi nobiles et sapientes ex diversis illo conflue|bant partibus.4508 Roma vero usque hodie esset ancilla,½nisi Eneades4519 fecissent45210 illam liberam. Sicut enim½ex diversis partibus et45311 provinciis veniunt hospites, ita½diversas linguas et consuetudines, diversaque documen|ta et arma secum ducunt, que omnia regna45412½ornant et magnificant aulum et perterritant45513 ex|terorum arroganciam. Nam unius45614 lingue uniusque45715½moris regnum inbecille45816 et fragile est.45917 Propterea iu|beo tibi46018 fili mi, ut bona voluntate illos nutrias,½et honeste teneas, ut tecum libencius degant, quam½alicubi habitent.46119 Si enim tu destruere, quod ego edi½ficavi, aut dissipare, quod congregavi, studueris, sine½dubio maximum detrimentum 138tuum pacietur regnum.½Quod ne fiat, tuum quottidie auge regnum, ut½tua corona ab hominibus habeatur augusta.½
78bVII. De magnitudine consilii.4621-In tribunalibus regum consilium sibi septimum4632 lo|cum4643 vendicat. Consilio quidem constituuntur reges, de|terminantur4654 regna, defenditur patria, componuntur prelia,4665½sumitur4676 victoria, propelluntur inimici, appellantur amici,½civitates construuntur, et castra adversariorum destru|untur. Quando vero consiliis inest utilitas, iam½a stultis et arrogantibus ac mediocribus, ut½michi4687 videtur, non valent4698 componi viris, sed a½maioribus et melioribus, sapiencioribusque4709 et47110 hone|stissimis senioribus exprimi debent et poliri. Id|circo47211 fili mi cum iuvenibus et minus sapientibus½noli consiliari,47312 aut de illis consilium querere, sed a se|natoribus, quibus illud negocium propter etatem et½sapienciam sit aptum. Nam consilia regum in pecto|ribus47413 sapiencium debent claudi, non ventositate47514 stultorum propagari. Si enim gradieris cum sapientibus,½sapiens efficieris,47615 si versaris cum stultis, sociaberis½illis fatente spiritu sancto per Salomonem: Qui cum¦sapientibus graditur, sapientum erit amicus, nec½stultorum erit similis. Et David psallit: Cum sancto½sanctus eris, et cum viro innocente innocens eris½et cum electo electus eris et cum perverso perverteris.½Ac47716 per47817 hoc quidquid47918 negocii unicuique conveniat etati,½in hoc se exerceat,48019 scilicet iuvenes in armis, sena|tores in consiliis. Omnino tamen iuvenes non sunt48120 expellendi½de48221 consiliis; quociens vero cum illis consilium½inibis, eciamsi sit habile, tamen semper ad maio|res deferas,48322 ut omnes actus tuos norma sapiencie½mensures.48423
VIII. De execucione filiorum.4851½Execucio maiorum in regali dignitate octavum½possidet locum. Regale ornamentum scio½esse maximum antecessores sequi reges et hone|stos imitari parentes. Qui enim antecessorum4862 decre|ta spernit patrum, nec divinas procurat leges. Patres½enim idcirco sunt patres, ut nutriant filios, ideoque½filii sunt,4873 ut obediant parentibus.4884 Qui patri suo½resistit, 139inimicus dei consistit. Omnes enim inobedi|entes deo sunt4895 resistentes. Spiritus quidem inobedi|encie dispergit flores corone. Inobediencia4906 enim½tocius est regni4917 pestilencia. Propterea fili karissime,4928 edic|ta patris tui, silicet mei semper tibi sint promptuosa,½ut prosperitas tua ubique regalibus dirigatur4939 habenis.49410½Mores quidem meos, quos49511 regali vides convenire½dignitati, sine vinculo tocius ambiguitatis sequere.½Grave enim tibi est huius climatis tenere regnum,½nisi imitator consuetudinis ante regnancium extiteris½regum. Quis Grecus regeret Latinos Grecis mo|ribus, aut quis Latinus regeret49612 Grecos Latinis-moribus? Nullus.49713 Idcirco consuetudines sequere meas,½ut inter tuos habearis precipuus et inter alienos½laudabilis.
79aIX. De observacione oracionis.4981½Observacio oracionis maxima4992 acquisicio est½regalis salutis, et ideo5003 tonum5014 in5025 nonaria½regie dignitatis canit regula. Contigua5036 oracio½est peccatorum ablucio et remissio. Tu autem fili½mi, quocienscumque5047 ad templum dei5058 curris,5069 ut deum½adores cum Salomone,50710 filio regis et ipse semper½rex50811 dicas: Emitte domine sapienciam de sede magni|tudinis tue, ut mecum sit et mecum laboret,½ut sciam, quid acceptum sit coram te omni tempore.¦Et iterum: Domine pater et deus vite½mee, ne derelinquas me in cogitatu maligno.½Extollenciam oculorum meorum ne dederis michi50912 et½desiderium malignum averte51013 a me. Domine aufer½a me concupiscenciam et animo irreverenti et in|frunito51114 ne tradas me domine. Hac quidem oracione½antiqui utebantur reges, tu quoque hac eadem½utere, ut deus cuncta vicia a te aufferre dignetur,½ut invictissimus rex a cunctis nomineris. Ora½eciam, ut desidiam51215 et ebetudinem51316 a te depellat,½et sublevamentum51417 omnium tibi tribuat virtutum,½quibus visibiles et invisibiles vincas inimicos.½Ut securus et expeditus ab omni incursione ad½versariorum51518 cum omnibus tibi subiectis cursum eta|tis tue vite cum pace possis finire.
X. De pietate et misericordia, ceterisque virtutibus.5161½Modus 140virtutum 79bfinit5172 coronam regum, et in½preceptis ponitur decimus. Nam dominus vir|tutum ipse est rex regum, sicut sui exercitus ce|lestis plenitudo in denis consistit choris, sic tue½vite conversacio in decem persistat mandatis. Oportet½regem esse pium, misericordem et ceteris virtu|tibus imbutum et ornatum. Rex enim impietate5183 et½crudelitate fedatus, incassum sibi nomen vendi|cat regis, quia tyrannus5194 est dicendus. Ob hoc½ergo fili mi amabilissime, dulcedo cordis mei,½spes future sobolis, precor,5205 iubeo, ut per omnia et½in omnibus pietate suffultus non solum parentele½et cognacioni,5216 vel principibus, sive ducibus5227 sive divitibus seu vi|cinis et incolis sis propicius, verum eciam extraneis,½et cunctis ad te venientibus. Nam5238 opus pietatis½ad summam te ducit beatitudinem. Sis misericors½omnibus vim pacientibus, semper illud divinum½in tuis precordiis habens exemplum: Misericordiam½volo et5249 non sacrificium. Paciens esto ad omnes,½non tantum potentes, sed eciam potestate carentes. Sis½denique fortis, ne te prosperitas nimis elevet, aut½adversitas deiciat. Sis quoque humilis, ut deus te altum faciat hic et in futuro.52510 Sis vero modestus, ut52611 ultra½modum neminem punias, vel dampnes.52712 Sis½mitis, ut nunquam iusticie repugnes. Sis honestus,½ut nunquam alicui spontaneum inferas dedecus.½Sis pudicus, ut cunctos libidinis fetores, sicut¦stimulum mortis evites. Hec omnia superius li|bata regalem componunt coronam, sine quibus val|let52813 nullus hic52914 regnare, nec ad eternum pertingere½regnum. Amen. Explicit liber primus.53015