Cum Patre nos Natus iuuet hic et Spiritus Almus. Suadente humani generis inimico, qui propter elationis concupiscentiam et proteruitatis superciliositatem de ineffabili gloria celestis regionis depulsus, in terris artem nephariam sue iniquitatis maxime inter electos inuicem et diligendos exercet seminando zizaniam, suscitando rixas, odia procreando, peiora et et pessima perpetrando, ut qui in hereditatem glorie supradicte non ab illo persuasore, sed a Christo, qui de Beatissima Virgine 539matre nostra tunicam nostre humanitatis assumens, eam suis fraudibus et deceptionibus velud clipeum opponens, cunctos nos e tartaris eripuit liberans, ut a morte succedente deberet, illos alliciat, terrenis voluptatibus inuoluat, inhamet, alliget eternaliter et occidat. Orta fuit discordia, lis vel litigium inter jobagiones et populos Sancti Martini de Sacro Monte Pannonie ex una parte, et dominum Vriam Abbatem eiusdem loci ex altera; et etiam proclamatum fuit a dictis jobagionibus et populis ad dominum Regem, et ad dominum Jacobum Prenestinum Electum, tunc Apostolice Sedis Legatum. De qua discordia et litigio faciente Domino, qui cordium pax est firma, in nos, fratrem Enoch Ordinis Predicatorum, et Magistrum Cognoscentem Legum Doctorem, Canonicum Strigoniensem, exstat, sicut in factis etiam litteris continebatur actenus compromissum. Que talis erat:
Petebant namque dicti jobagiones, facti procuratores a populis et jobagionibus predictis, ut grauamina, et oppressiones et exactiones indebitas, et iniurias ac molestias, que omnia, ut dicebant, inferebat illis iniuste dictus Abbas, remouere et de cetero abstinere ab eis, et super hys de die in diem libellos vel petitiones, querimonias innumerabiles porrexerunt. Sed postea a dicto Abbate et procuratoribus Conuentus libellos offerentibus infinitos, quibus cum viderent partes, quod tot libelli vel petitiones cognitionem magni temporis exigebant, ita, quod non poterat fieri sine magnis laboribus et expensis, omnibus renunciarunt per consilium et consensum jobagionum et populorum expresse, et dictorum Abbatis et procuratorum Conuentus, requisito consensu a nobis dictis arbitris vel amicabilibus compositoribus, saluo tamen, quod de quibusdam querelis jobagionum et populorum cognosceremus, nobis in quadam carta porrectis in hanc formam:
Nos Bencius, Ibrahim, Mockus, Ambrosius, Albertus, Bencha, Paulus, Martinus, Jacobus, Nicolaus et ceteri nomine nostro, et procuratorio nomine populorum et jobagionum Ecclesie Sancti Martini de Sancro Monte Pannonie, petimus a vobis, frater Enoch, et a vobis, Magister Cognoscens arbitris, compromissariis, et amicabilibus compositoribus, quatenus intuitu Jesu Christi debeatis pronunciare et facere, quod Vrias Abbas Sancti Martini cesset a grauaminibus, oppressionibus, iniuriis, molestiis, uexationibus et exactionibus, que et quas iniuste et indebite infert nobis populis et jobagionibus Ecclesie Sancti Martini Grauamina vduornicorum sunt hec: Cogit eos soluere filum in unoquoque mense ad unum rete usonis et portare ad monasterium, et dare interim panem illis, qui parant retia, et soluere decimas, et renouare ortum eiusdem Ecclesie in Pannonia cogit indebite. Grauamina equestrium seruientium sunt istu: Quod cum non teneantur dare equum nuntiis Abbatis, cogit eos, nec dat prebendam equis ipsorum in uia, quod facere debet; et petunt dari. Et cum Abbas non debeat extra Regnum ducere equos eorum, recipit tamen ab eis, et ducit, et semel duxit Romam XXII equos eorum nec reddidit, et cum non teneantur metere arundines, nec quinque capetias per singulas mansiones, nec fenum colligere vel portare, tamen indebite cogit eos. Grauamina uero fabrorum, pellipariorum, cocorum, pistorum, sutorum, cubiculariorum sunt hec: Cum incessanter debitum exerceant officium, compellit eos insuper grauia plaustra ducere per totum Regnum Hungarie incessanter. Grauamina uero Sacriferorumsunt ista: Quia curu teneantur dare equum ad portandam capellam Abbatis, et Abbas postquam reuertitur, illam debeat eis reddere, hoc non facit, sed donat eum cui vult; et quinque equos illorum donauit amicis suis, et quod plus est, quolibet anno accipit ab eis duas marcas indebite. Piscatores uero de uilla Veynek conqueruntur, qui cum pisces dare teneantur, et remigare carinam plenam victualibus usque ad locum, qui dicitur Zigetfeu; ipse tamen compellit eos usque ad confinia Regni Hungarie, et insuper compellit eos explere officium nautarum in certo loco stando, ducendo currus et victualia, equos et alia ultra et citra Danubium, quod non deberet facere. Homines quidem de villa Teneu conqueruntur, quod cum teneantur portare Ecclesie Sancti Martini leuem currum uini ad expensam unius diei, Abbas facit imponi curribus ipsorum onus importabile. Homines nempedeuilla custodum porcorum conqueruntur, quod cum soluant Abbati et Conuentui de singulis binis mansionibus unum porcum et LX pelles caprinas cuui aruina sufficienti, et soluant eciam quadringentos akones optinri tritici, Abbas Vrias compellit eos facere legaciones, parare tunellas, portare plaustra indebite; insuper compellit eos indebite soluere decimas agnorum, edonum et apum. Jobagiones nempe de Sala, seilicet Homot et proximi corsanguinei eius, conqueruntur, quod Abbas recepit terram eorum, et dedit advenis; et quod compellit eos reddere tributa hospitum, et explere officium jobagionum. Portatores enim capelle de villa Olup conqueruntur, quod cum debeant ducere equos, qui portant capellam Abbatis, ipse Abbas recipit equos ipsorum, et mittit in legationem per nuntios suos, uel etiam donat cos alicui; et sic in quinque uicibus eis abstulit quinque equos. Porro grauamina piscatorum de Salasunt ista: quod cum teneantur de singulis mansionibus dare unum fertonem pro piscibus, uel pisces, et portare fructus ad monasterium supradictura; ipse Abbas super his cogit ipsos ducere oues et boues, et portare rotas, quod si non faciant, facit cos tundi uel uerberari. Item jobagiones et officiales Monasterii supradicti conqueruntur, quod cum teneantur tantum portare decimas ad orreum illius obediencie Sancti Martini, de quo loco, uel in quo loco uel uilla dant decimas, et teneantur dare, et non portare idriam brasii et annone, que datur ad festum Sancti Martini; ipse Abbas cogit eos portare ad monasterium Sancti Martini; licet, ut dicebant predicti jobagionum procuratores, quod dictus Abbas non offendet eos, sed benefaciet eis.
Quibus conquestionibus et petitionibus receptis, lectis et cognitis, auditis confessionibus, allegationibus et rationibus utriusque partis tam jobagionum et populorum, quam Abbatis et procuratorum Conuentus, inspectisque priuilegiis eorum diligenter, habito insuper consilio virorum prudentum, et per nos frequenter et plenius deliberato: Nos supradicti frater Enoch et Magister Cognoscens, per ea, que uidimus et cognouimus, pronunciamus, arbitramur, laudamus precipimus amicabiliter, componentes de partium uoluntate spontanea et consensu expresso, et pro bono pacis: Quod dictus Abbas non debeat exigere decimas ab vduornicis, sed sit contentus iis, que debent et tenentur, sicut continetur in priuilegio uel sententia Nicolai quondam Comitis Palatini; et quod ipsi vduornici teneantur unoquoque mense dare, et dent filum ad unum rete usonis, et portare ad dictum monasterium, et dare panem interim parantibus retia, quia sic inuenimus scriptum in priuilegio uel sententia predicti Comitis nobis ab utraque parte editum uel editam. Item pro bono pacis arbitramur, quod seruientes equestres nonteneantur dare equum nuntiis Abbatis, et quod dictus Abbas equis ipsorum det prebendam a festo Sancti Martini usque ad carnipriuium; si contingeret, quod dictus Abbas mitteret eos in legationem uel secum duceret, in antea det eis prebendam, sicut dant Abbates Waradiensis et Saxardiensis; non debeat ducere equos eorum extra Regnum, non compellat eos metere arundines, neque quinque capetias, sed teneantur per singulas mansiones, et non in capita, una die metere, et una die fenum colligere, et una die portare; quia sic inuenimus scriptum in priuilegio predicti Comitis Nicolai. Item pronunciamus, quod dictus Abbas fabros, pelliparios, cocos, pristores, sutores, cubicularios uel mansiones eorum non compellat, donec exercent suum debitura officium, et sunt in vice apud Monasterium uel Abbatem, plaustra ducere, uel aliud simile facere per Regnum Hungarie. Item precipimus, quod dictus Abbas equum sacriferorum, postquam portauerint capellam eius, et reuersus fuerit de itinere, non tollat de eis, sed reddat, nec argentum pro equis ab eisdem recipiat. Item pronunciamus, quod piscatores de uilla Veynek dictus Abbas non compellat remigare carinam plenam victualibus ad confinia Regni, sed ad plus, usque ad locum, qui dicitur Zigetfeu; nec teneat eos ultra unam septimanam, cum peruenerint ad locum destinatum; nec compellat eos exercere officium nautarum; sed cum peruenerint ad locum destinatum, non debet eos tenere ad remigandas naues ultra et citra Danubium, portando currus, victualia, equos uel alia, sed ibidem incepta et finita septimana statim eos remittat. Item laudamus, quod dictus Abbas non cogat homines de uilla Teneu grauem currum uini ducere et deferre, sed leuem, scilicet tantum, quod sufficiat ad unum diem Abbati et secum euntibus, et sequente dic primo sublato portet tantumdem sic de singulis diebus, quibus fuerint in uia. Item uolumus et jubemus, quod dictus Abbas homines de uillis custodum porcorum non cogat facere legaciones, parare tunellas, nec soluere decimas agnorum uel edorum, sed decimas apum soluant; quia sic inuenimus eos debere; nec cogat aliquem eorum portare plaustra, sed inter omnes teneantur portare quinque plaustra de lignis ad tunellas faciendas, que vulgo dicuntur dunga, scilicet usque ad molendinum Abbatis de Copus. De terris Ecclesie Sancti Martini habendis a jobagionibus de Sala sic definimus et uolnmus esse firmum, quod quilibet jobagio habeat XX iugera terre, scilicet decem pro officio jobagionatus, et decem pro tributis Ecclesie Sancti Martini reddendis. Sed si nollet esse tributarius, non teneatur, sed tunc tantum habeat decem iugera terre. Si uero inutilis efftceretur ad officium suum perficiendum, tunc remaneant ei quinque iugera terre pro sua sustentatione, et reliquum possit recipere Abbas. Item uolumus et pronunciamus, quod sex mansiones vduornicorum de uilla Toryandate a Sancto Rege dicto Monasterio, quas Abbas fecerat aratores, restituantur officio vduornicorum, si uoluerint. Si qui tamen aratores inter vduornicos sunt admissi, uel admixti, liceat dicto Abbati abstrahere, et sex ponere loco illorum. Item dicimus et laudamus, quod dictus Abbas non auferat aliquem equum portitorum capelle, uel illorum, qui ducunt equos portantes capellam Abbatis, scilicet de uilla Olup, nec mittat in legationem suam, neque donet equos ipsorum. Item pronunciamus et arbitramur pro bono pacis, quod dictus Abbas non cogat piscatores de Sala ducere oues uel boues, uel portare rotas; ipsi tamen teneantur dare de singulis mansionibus unum fertonem, uel pisces, et teneantur portare fructus ad Monasterium, et omnia esculenta et poculenta, que comparantur ibi de fertonibus dandis a predictis piscatoribus loco piscium predictorum, teneantur portare ad Monasterium Sancti Martini. Item pronunciamus, quod jobagiones et officiales non teneantur portare decimas ad Monasterium Sancti Martini, sed ad orreum uille, de qua uilla dant decimas, et teneantur dare, et non portare idriam brasii et annone, que datur ad festum Sancti Martini.
Hec omnia supradicta nos predicti compromissarii et amicabiles compositores ita arbitramur et precipimus, volumus et laudamus pro bono pacis amicabiliter componentes, manere penitus semper illibata, sub pena excommunicationis, et sub pena centum marcarum argenti soluenda a parte, que violaret aliquid de predictis partem (így) fidem seruanti. Et hec omnia ita arbitramur, componimus, laudamus et precipimus que que intemerata seruari, nec quidquam in fraudem horum ab aliqua partium attentetur. Saluo in cunctis aliis omni debito iure, et debitis seruitiis predictis Monasterio, Abbati et Conuentui; et saluo quod possimns arbitrari uel componere de causa Benchy Clerici de Sala, de qua fuit pariter compromissum.
Prolatum fuit hoc arbitrium, et pronunciata hec amicabilis compositio a dictis arbitratoribus super gradibus Reuerende Strigoniensis Ecclesie, presentibus partibus; scilicet jobagionibus et populis, et dicto domino V(ria) Abbate, et Henrico Decano, Lazaro, Vitali, Bernardo, Thoma monachis et procuratoribus Conuentus Sancti Martini. Que partes omnes unanimiter homologauerunt omnia supradicta, dicentes sibi esse justissime judicatum. Et interfuerunt presentes dominus Ferminus Abbas de Tata, Hyke Cantor Strigoniensis, Holgerius Archidiaconus de Kamarun, et infinita multitudo populorum. Actum anno ab Incarnatione Domini millesimo CC° XXX° III°, die sexto intrante Junio, Indictione VI.
(II. Endre királynak ugyanazon évi megerősítő okmányából, mint fentebb 333. szám alatt.)