045. István prenestei bibornokpüspök mint választott birónak a soproni esperestségre vonatkozó itélete. 1263.

In nomine Domini Amen. Orta dudum inter magistrum Ireneum Canonicum Jauriensem ex una parte, et venerabilem patrem domintum Episcopum Jauriensem ac magistrum Petrum Canonicum Jauriensem, nepotem et procuratorem ipsius Episcopi ex altera, super Archidiaconatu Supruniensi et occasione ipsius, quem idem magister Ireneus sibi collatum auctoritate Apostolica per venerabilem patrem ... Archiepiscopum Colocensem canonice asserebat, materia questionis, et ea per appellationem ad Sedem Apostolicam devoluta, et coram reverendo patre domino G. Sancti Georgii ad Velum Aureum Diacono Cardinali, a domino Papa dato partibus Auditore, libellis hinc inde porrectis, placuit partibus, quod nos Stephanus miseratione Divina Penestrinus Episcopus inter eas componere deberemus. Quod ut efficacius fieret, obtinuimus specialiter super hoc a Sanctissimo patre domino nostro U(rbano) Papa IV. vive vocis oraculo plenam auctoritatem et liberam potestatem. Predictis itaque Ireneo et Petro in nostra presentia constitutis, et eodem Petro litteras prefati domini Episcopi Jauriensis suoque sigillo signatas in judicio exhibente, in quibus inter alia cont tinetur, quod in questione hujusmodi dictus Episcopus daeidem Petro transigendi, componendi et compromittendi speciale mandatum et liberam potestatem, prout in ipsis plenius continetur. Idem Petrus tam pro se ipso, quam nomine dicti mandati specialis, quod super hoc habebat, ex parte una; et dictus magister Ireneus pro se ipso ex altera, super huiusmodi questione sponte, libere ac absolute compromiserunt in nos sub pena ducentarum marcarum argenti, prout apparet in iustrumento publico confecto per infra scriptum notarium evidenter. Postmodum vero dictus Ireneus eidem Petro coram nobis libellos exhibuit in hac forma.

Coram vobis domino S. Dei gratia Episcopo Prenestino, arbitro a partibus concorditer electo, proponit magister Ireneus, Archidiaconus Supruniensis in Ecclesia Jauriensi, contra magistrum Petrum nepotem Domini ... Jauriensis Episcopi, qui se gerit pro Archidiacono Supruniensi: quod cum dictus Archidiaconatus vacans per mortem quondam magistri Sauli, qui Archidiaconatum ipsum obtinuerat in dicta Ecclesia Jauriensi, auctoritate Apostolica canonice sibi sit collatus cum Capellis et omnibus iuribus, sicut idem magister Saulus tenuerat, licet decretum fuisset per dominum Papam irritum et inane, si quid fieret contra mandatum Apostolicum pro ipso magistro Ireneo directum, super providendo sibi in dicta Ecclesia de beneficio ecclesiastico cum cura vel sine cura, dignitate vel personatu, si tunc vacabat in Ecclesia Jauriensi, vel primo proximo vacatura, et prohibitio ac publicatio hujusmodi auctoritatis processisset in dicta Ecclesia Jauriensi; prefatus tamen magister Petrus Archidiaconatum ipsum temere postmodum procuravit sibi conferri, ipsumque occupavit et detinet occupatum in ipsius magistri Irenei preiudicium et gravamen. Quare petit predictum Archidiaconatum cum iuribus et pertinentiis suis et omnibus capellis, sicut prefatus magister Saulus tenuit, sibi per vos sententialiter adiudicari; et per vestram sententiam declarari ad ipsum Ireneum de iure spectare, cum fructibus et proventibus perceptis, et qui percipi potuerunt a tempore collationis predicte, et eundem P. condempnari sibi ad restitutionem omnium predictorum cum dampnis, expensis et interesse, que extimat CC. marcas argenti, et se vel procuratorem eius ipsius nomiue in eiusdem Archidiaconatus possessionem induci, et defendi inductum, ipsique magistro Petro super hiis perpetuum imponi silentium, cum nullum ius habeat in eodem, petit expensas factas et protestatur faciendas, salvo iure etc.

Coram vobis domino S. Episcopo Prenestino, arbitro de consensu partium electo, et etiam de domini Pape mandato viva voce dato, proponit magister Ireneus Canonicus Jauriensis, Capellanus vester, contra dominum Episcopum Jauriensem seu eius legitimum procuratorem, dicens: quod licet Archidiaconatus Supruniensis, qui per mortem magistri Sauli vacavit, cum capellis et aliis suis iuribus et pertinentiis, sicut idem magister Saulus tenuerat, eidem magistro Ireneo canonice sit collatus auctoritate Apostolica; tamen dictus Episcopus de facto, licet de iure non posset, in elusionem mandati Apostolici prefatum Archidiaconatum Supruniensem Petro et Paulo nepotibus suis, capellas vero Hectori suo clerico et Custodi Ecclesie Jauriensis, ut dicitur, contulit in grave dampnum et preiudicium magistri Irenei predicti, propter quod idem magister Ireneus ad Sedem Apostolicam legitime appellavit: unde petit collationem predictam, que dicitur esse facta per dictum Episcopum dictis suis nepotibus et elerico, ac processum per eundem Episcopum super hoc habitum irritari, cassari, cassum, nullum et irritum nuntiari. Item petit dictum Episcopum sibi in dampnis et expensis factis et interesse occasione predictorum, que omnia extimat centum marcas argenti, condempnari, et expensas faciendas protestatur salvo iure etc. Item petit contra eundem Episcopum dicens, quod dominus Colocensis Arehiepiscopus dictum Episcopum excommunicavit et excommunicatum publice nunciavit auctoritate Apostolica, pro eo quod impedivit, turbavit et molestavit, et se minus iuste opposuit dicto magistro Ireneo super Archidiaconatu predicto et capellis; sed dictus Episcopus Jauriensis excommunicationem bibens ut aquam, Divina celebrare, immo propbanare presumpsit, et presumit in anime sue periculum et scandalum plurimorum: unde petit predictam excommunicationis sententiam aggravari in eundem Episcopum, et suspendi ab administratione spiritualium et temporalium usque ad satisfactionem condignam, et eundem Episcopum canonica pena puniri, salvo iure etc.

Lite igitur super eisdem libellis legitime contestata coram nobis, exhibitis hinc inde ac inspectis processibus, actis, munimentis et rationibus coram nobis, et auditis, que eedem partes dicere ac proponere voluerunt, consideratis, que ad pacem, tranquillitatem et bonum statum utriusque partis provenirent, taliter inter easdem partes in scriptis sententialiter ordinamus, arbitramur, laudamus, cumponimus, pronunciamus, precipimus et mandamus. In primis videlicet prefatos dominum Episcopum Jauriensem et Petrum ab impetitione ipsius Magistri Irenei super dicto Archidiaconatu Supruniensi sententialiter absolvimus, et decernimus absolutos, mandantes et ordinantes auctoritate predicta, quod idem Episcopus magistro Ireneo predicto de dignitate, vel personatu cum cura vel sine cura, que vel qui in Ecclesia Jauriensi vacat ad presens, vel proximo vacare contigerit post Preposituram Ecclesie Cathedralis, de qua dictus Episcopus, nisi velit providere, non teneatur, eidem provideat et providere sub pena in compromisso apposita teneatur; hoc adiecto, quod si huiusmodi dignitas vel personatus viginti quiuque marcas argenti annui redditus vel ultra valeret, idem Episcopus de ipsa dignitate vel personatu eidem magistro Ireneo provideat et providere sub pena huiusmodi teneatur: si vero minus valerent redditus eiusdem dignitatis vel personatus, idem dominus Episcopus illud quod minus valeret, adimplere ac providere usque ad predictam summam viginti quinque marcarum argenti dicto magistro Ireneo, de capellis et redditibus capellarum ad suam collationem spectantium, teneatur et adimpleat, et provideat cum effectu, proventibus et fructibus prebende et capellarum, quas idem magister Ireneus in Ecclesia Jauriensi obtinet in dicta summa viginti quinque marcarum minime computandis. Quam provisionem dicto magistro Ireneo faciendam iuxta modum predictum, si prefatus Episcopus, cum se facultas obtulerit, noluerit vel neglexerit facere ac implere, nos dignitatem seu personatum et capellas hujusmodi collationi Sedis Apostolice per nos eidem magistro Ireneo, vel per alium seu alios faciende iuxta predictum modum auctoritate huiusmodi reservamus; decernentes ex nunc auctoritate predicta irritum et inane, si secus de dignitate vel personatu et capellis huiusmodi quavis auctoritate contigerit attemptari. Si vero ad presens eidem magistro Ireneo dictus Episcopus de dignitate vel personatu et capellis huiusinodi iuxta predictum modum cum effectu providere non posset, idem Episcopus et Petrus predictus, vel eorum alter insolidum singulis annis eidem magistro Ireneo, seu nuncio vel procuratori suo eius nomine ac pro ipso quindecim marcas boni argenti ad pondus Ungarie integraliter solvant, et solvere sub pena huiusmodi teneantur in festo Resurectionis Dominice coram Conventu Monasterii Sancti Martini de Pannonia, quousque iuxta predictum modum eidem magistro Ireneo in Ecclesia Jauriensi de dignitate vel personatu, aut capellis huiusmodi predicti valoris viginti quinque marcarum argenti provideatur cum effectu. Qua provisione viginti quinque marcarum iuxta predictum modum facta magistro Ireneo prefato, et ipsius provisionis pacifica per dictum magistrum Ireneum possessione adepta, iidem dominus Episcopus et Petrus extunc a dicta pensione XV marcarum sint penitus absoluti; sed antequam ei sic in totum cum effectu provisum fuerit, et possessionem pacificam habuerit, dictas XV marcas persolvant ei annuatim, ut dictum est superius, et persolvere teneantur. Si vero prefatum dominum Episcopum debitum nature persolvere, vel ad aliam Ecclesiam transferri contingat, antequam dicto magistro Ireneo in dicta Ecclesia Jauriensi taliter sit provisum, idem magister Petrus de fructibus et proventibus ipsius Archidiaconatus dictas XV marcas argenti ad idem pondus in festo Resurectionis predicto eidem magistro Ireneo, nuncio vel procuratori suo eius nomine integre persolvat, et solvere sub pena huiusmodi teneatur, quousque iuxta modum predictum provideatur eidem, ut dictum est superius, cum effectu. Et hec omnia et singula sub pena et forma in compromisso apposita fieri, adimpleri et observari plenarie arbitrando precipimus et laudamus. Actum et pronunciatum apud Urbem Veterum in hospitio nostro; presentibus dictis Ireneo et Petro, et hiis testibus: Venerabili patre domino A. Dei gratia Episcopo Urgellensi, magistro Thimoteo Electo Zagrabiensi, magistro M. Decano Burgensi Electo Tholetano, et magistro Guilhelmo Preposito Sancti Antonini Placentini, et magistro V. Priore, Ortano Camerario nostro, Capellanis domini Pape, Thomasino Notario, Jacobino clerico, familiaribus nostris, et pluribus aliis testibus ad hoc specialiter vocatis et rogatis. Anno Domini MCCLXIII., Pontificatus domini Urbani Pape IIII. anno tertio, Indictione VI., die VII. intrantis Decembris.

In cuius rei testimonium presens publicum instrumenmet fieri fecimus, et sigilli nostri munimine roborari. Et ego Anlugus de Palliano, Sancte Romane Ecclesie Scriniarius, predictis interfui et ea de mandato eiusdem domini Cardinalis subscripsi, et rogatus deliter publicavi.

(IV. Orbán pápa 1264-ki megerősitő bullájából, mint alább 50. sz. a.)